44 / 68
44
Sámis
14/2013
váilevaš, ekonomalaš vuoitu deatalaš sivvan dasa.
"Sámevearru" lei guhká leamaš deaŧalaš sisaboah
tun Norgga gonagassii ja su vuollásaččaide. Jagi 1313
Norgga gonagas Håkon V lohpidii sápmelaččaide vear
ro- ja sáhkkovuoládusa jos dorvvastit kristtalašvuhtii.
Ja jagi 1319 Norga ja Ruoŧŧa sohpe oktasaš lihttogot
ti dahje uniovnna ja oktasaš gonagasa mii bisttii
1500-lohkui. Margreta lei riikkaid oktasaš dronnet
čuohtelogu loahpas.
Lei portugálalaš Damiao de Gois (1502–1574) gii
vuosttasin čilgii váilevaš miššonberoštumi sámiid
gaskkas danne go lei uhccán ekonomalaš ávkin girko
hearráide. Go son, maŋŋá go lei fitnan Sámis 1529:s,
geahččalii de čilget manne sápmelaččat eai lean šad
dan kristtalažžan. Dan sivvan lei kristtalaččaid vuovd
náivuohta. Oainnat báhkinlaš sápmelaččat fertejedje
máksit garra vearuid ja divadiid eiseválddiide. Nu
Damiaosáhtii duođaštit ahte eai girkohearrát eai ge
gávpealbmát dáhtton massit dán deaŧalaš dietnasa.
Danne eai vuoruhan miššondoaimmaid Sámis.
Lea namahan veara ahte poava Johannes XXII lei juo
1323:s mearridan ruossasoađi sámiid vuostá, "quidam
pagani dicti Finnar" danne go oaguhedje kristtalaš
dážaid ja vissa maiddái ledje fallehan sin. Kristtalaččat
geat dorvvastedje vearjjuide báhkinlaš sámiid vuostá,
galge beassat návddašit seamma suttubeastima go sii
geat vádjoledje bassi eatnamii.
Gáldut
J. Vahl:
Lapperne og den lapska Mission.
København, 1866.
BjørnBrandlien: "Samenes tapte helgen". Artihkkalat. Klassekampen
04.04. 2011.
Adolf Steen:
Samenes kristning og finnemisjonen til 1888.
Egede
instituttet, 1954.
Hans Lindkjølen:
Nordisk Saga. Samene i litteraturen.
Tyri Norsk
Forlag, 1993.
Sven Bergman:
Seklernas Vadstena.
Vadstena Affärstryck, 1955.
Davviriikkat dronnet Margreta áigge.