Sámis 26

32 Sámis 26/2017 mii boahtá ovdan muitalusaid bokte. Petter buohtas- tahtii deanu mohtorgeainnuin. Son oaivvildii ahte led- je menddo ollu fatnasat deanu alde mat balde luosa. Son balai ahte luossanálli unnu ja loahpas jávká oalát jus gođđoguolli bivdojuvvo menddo garrasit. Go turist- tat bivdet birra jándora, de luossa ii oaččo ráfi, oaivvildii Petter. Deatnu dárbbaša muhtun áigodagaid leat biv- diid haga, jus fas galgá fidnet luosa. Eai leat galle báikki- olbmo geat bivdet, ja dat moattis geat vel bivdet eai da- ga dan birra jándora. Jus buot gođđoguolli bivdojuvvo, de ii báze šat luossa mii boađášii ruovttoluotta detnui. Gođđoguolli lea luossa mii dovdá deanu ja mii oaidná dan leat su ruoktun. Dán lussii sáhttá olmmoš luoht- tit ahte dat boahtá ruovttoluotta. Petter jáhkii ahte siv- van dasa go turisttat bivdet jándora birra, lea go sii gár- tet oastit jándorbivdokoartta. Sii geavahit buot jándora diimmuid bivdit. Báikkiolbmot fas ostet bivdokoartta olles geassái, ja nu eai leat čadnon dasa ahte fertejit biv- dit miehtá jándora. Sii diktet deanu vuoiŋŋastit ja ad- dit lussii ráfi. Báikkiolbmot bivdet dalle go bivdosadji lea čázis . Go lea dulvi , vurdet dassážii go coahku ovdal go mannet deanu ala. Petter muitalii ahte dulvi lea maid buorre. Son muittašii 1990-logu go dalle ledje muhtun dulvejagit maŋŋálagaid. Go deatnu fas coagui , de maid lei luossa boahtán ruovttoluotta detnui. Luossa báikkiolbmuide Sirpmá-guovllus ii dárbbaš leat seamma go muhtun turistii. Turista sáhttá luoitit luosaid detnui maid lea dohppehan mii ii leat áli báikki- olbmuid miela mielde go sii oidnet luosa leat oidnojuv­ von dihto olbmui. Oktavuohta mii lea ásahuvvon olb- mo ja luosa gaskii dagaha ahte luoitit luosa ruovttoluot- ta detnui oidnojuvvo badjelgeahččanvuohtan. Dát sáht- tá dagahit ahte olmmoš gii dan dahká guoržžuluvvá . Luossa lea vuosttažettiin biepmu olbmuid várás ja nu ii galgga bálkestuvvot. Jus olmmoš ii válde vára luosas, de sáhttá dat dagahit váttisvuođaid olbmui. Mii sáhttit danne dadjat ahte go mii gieđahallat luosaid iešguđetge láhkai, de ii leat deanus dušše ovttalágan luossa. Deanu- luossa lea earálágan go dat luossa maid turisttat bivdet. Dat lea maid earálágan go atlántalaš luossa mii šaddá gođđonálle mihtuid ja lohkamiid bokte. Deatnu lea šaddan olbmuid báikkálaš praksisaid bokte Vuođđomáhtut deanu ja luosa birra leat vuosttažettiin šaddan olbmuid praksisaid bokte geat leat orron ja eal- lán deatnogáttis. Iešguđetlágan praksisat nugo bivdu máŋggalágan bivdosiiguin leat buvttadan iešguđetlágan máhtuid. Dát leat máhtut mat leat bidjan vuođu doallevaš guolásteapmái. Ollu doahpagat čilgejit olb- muid oktavuođa birra detnui ja lussii. Ii leat mihkkige ipmašiid go ollu dáin leat sámegillii. Deatnu fállá olbmuide luosa. Báikkiolbmot geat or- rot deatnogáttis leat váldán vuostá dán fálaldaga. Sii leat guorahallan luosa lihkadeami ja oktavuođaid mat das leat olbmuide, elliide ja eará guliide. Sin máhtuid vuođul, leat olbmot ovddidan bivdosiid mat leat hei- vehuvvon luossabivdui iešguđetgelágan botniid ektui ja čáhcái mii rievddada. Ii leat dattetge diehttalas ahte olmmoš fidne luosa, vaikke fysalaš dilálašvuođat livčče buot buoremusat. Olbmot vásihit maiddái ahte luosas lea iežas friddja dáhttu, ja mearrida geasa son oaffaruššá. Máhtut mat leat huksejuvvon guhkes áigge badjel, lea dagahan deanu nugo dat lea odne. Deatnu ii leat labora- torium, dat addá eallima ii dušše lussii, muhto maiddái olbmuide geat ellet ja ásset deatnogáttis.