Sámis 26

Sámis 26/2017 41 na lágiin oahppama gáldun mii buohtastahttá dábálaš dieđalaš lahkaneami dási. Dát sisdoallooasit leat Luossamáidnasat muitalus­ čájálmasa vuolgga. Lávdi šaddá gávnnadanbáikingosmii čohkket dáid earálágan diehto- ja viisodatárbevieruid oktii diđoštan nammii sihke luosa siskkoža ja luosa mávssu kultuvraguoddin midjiide olbmuide. Máŋga diehto- ja viisodatárbevieru miehtá sir- kumpolára guovllu celket sáni luosa ja olbmo gudne­ jahttit goabbat guoimmiska. Máŋga First Nations Davvi-Amerihkás govvidit ”álgoálgosaš lohpádusa”: Luossa liiguda iežas heakka vái olbmot ožžot borramuša ja valji, muhto bivdá bálkán fas gudnevuollegašvuođa ja lotnolasvuođa. Dutki Solveig Joks ja John Law leaba čájehan ahte mis lea dáppe bálddalas áddejupmi. Sámi sátni bivdit máksá ’meahcástit dahje guolástit’, muhto maiddái ’dáhttut dahje rávkat juoidá’. Dát máksá ahte go bivdá guoli, de jearrá gudnevuollegašvuođain. Ja dát mielddisbuktá de, Joks ja Law mielde, ahte lussii dovd- dastuvvo iešstivrejupmi, luđolašvuohta, liigudit iežas dahje ii. Goappašiid diliin – muitalusain álgoálgosaš lohpádusas ja bivdimis – oaidnit mii áddejumi ahte guolásteapmi gudnevuollegašvuođahaga, billida guoli ja olbmuid veadjaga. Dát árbevirolaš áddejupmi luonddu attáldatprin- sihpa hárrái dávistamaiddái vávašeaddji láhkai moderna ekologiijai: Jođedettiinis guhkás Davvijiekŋaáhpái bor- rá luossa eatnat ealádaga maid buktá mielddis johkii gos riegádii, ja dán proseassas buktojuvvo ealádat fas olbmuide ja luonddugáhppálagaide, ja muoraide ja eatnanšattuide nai. Danne lohket ekologat luosa lea- men ekosystemaid čoavddanálli. Dát diehto- ja viiso­ datárbevierut leat iešguhtege sierra fuobmán motiivva luosas mii fállá iežas attáldahkan, ja dainna buktá eamb­ bo riggodaga ja máŋggadáfotvuođa – nu guhká go olb- mot dovdet meriideaset. Luossamáidnasat čájálmas sáhttá muhtin láhkai gehč­ čojuvvot láhjin, dahje geahččaleapmin addit juoidá ruoktot. Musihkka, muitalusat, poesiija ja dieđa diđoš­ tit iešguđege vuogi mielde maid máksá čájehit gudne­ vuollegašvuođa guđet guimmiide, dan dieđu ja máh- tu vuođul mii mis lea dán áigái. Lea dal čájálmas lávus dahje gođabáikkiin, olgolávddis dahje johkagáttis, dah- je nuoraidskuvlla feastasáles, de šaddá čájálmas olbmo ja luosa imaštalli, jearahalli ja áicilis gávnnadeapmin: guovtti jierbmás ja návccalaš riggeealli gávnnadeapmin, nubbi njiččehas ja nubbi guolli. Goappašat leat mii oassi Gohttensadji Badjegeavgŋá Vuolimušbihtás gos skohttalaš John Francis Campbell ja su oaggunskihpár gohttiiga oane­ his áigge borgemánus 1851. Gova olgešbealde lea suhk­ ki kárášjohkalaš Johanas, gean gohčodeigga ”Villa albmážin”. Rasteplassen ved Vuolimuš­ bihttá, den nederste del av Badjegeavŋŋis (øvre Storfossen) hvor skotten John Francis Camp­ bell og hans reisekamerat hadde et kortere opphold i august 1851. Til høyre på bildet roeren Johan­ nes, som fikk navnet ”Little Savage”, ”Lille villmann”. Campbells akvarell, Edinburgh universitetsbibliotek.