Sámis 26

48 Sámis 26/2017 Álggahus Dávjá gullá sis geat bivdet árbevirolaš fierbmebivdo- siiguin jogas ja mearas, ahte sin máhttu ja vásáhusat eai lohkkojuvvo go bivdu ođđasit heivehuvvo dahje regulerejuvvo. Diehtit maid ahte reguleremat leat álo mearkkašan gáržžidemiid. Gullojit maid cealkámušat das ahte dát leat oahpes áššit stuorraservodaga badjel­ geahččalas meannudeamis sápmelaččaid hárrái, ja/dah- je davviguovlluid olbmuid dáfus, ja earenoamážit Finn- márkkus. Dađe bahábut lea duohtavuohta dat ahte árbevirolaš máhtus leamaš uhcán árvu sihke luossahálddašeamis ja eará luondduriggodagaid hálddašeamis sámi guovlluin. Dološ rájes dát vuolgá historjjálaš dilis, mas leat deaŧa­ laš oasit kulturerohusat ja hálddašanárbevierru mii lea leamaš dábálaš davimus Norggas. Go norgalaš našuna­ lisma ovdánii 1800-logu gaskkamuttus, definerejuvvo- jedje sápmelaččat álbmogin mas lei uhcit árvu, ja Finn- márku lei jo dološ rájes adnon stáhta priváhta opmo- dahkan. Dat ahte sápmelaččain ii lean seammá árvu go earáin, čuozai maid dasa mo ámmátolbmot ja eiseválddit navde Steinar Pedersen sápmelaččaid veadjit hálddašit earet eará luossabivddu. Dát oaidnu jáhkkimis váikkuhii go Norga ja Suopma galge ráhkkanahttit vuosttas oktasaš bivdonjuolggadu­ said Deanučázádahkii 1860-logu loahpas ja 1870-logu álggus. Ámtamánni oaivvildii dalle ahte lei áibbas dárbbašlaš ahte dien guovtti riikka eiseválddit barge ovttas, danin go álbmot mas lei sáhka lei dakkár kulturdásis mii lei unnán heivvolaš guolásteami buorideapmái ja maiddái kulturbargui oppalaččat. Chr. A. Wulfsberg, gii 1860-logu loahpageahčen alm- muhii girjji Finnmárkku birra, čálii ahte eanáš čázádaga bivdit ledje sápmelaččat geaidda i i lean nu álki áddet ja dohkkehit ahte sáhttá leat ávkkálaš ráddjet guollebivddu áŋgiruššama. Son lasihii ahte maiddái dán ealáhussii livččii buorre jos Deanuleahkái fárrešedje ássit geain lei doarvái jierbmi dohkkehit ahte lea dárbbašlaš ráfáidaht- tit luosa gođđoáiggi. Eará ovdamearkka dasa mo guovddáš eiseválddit at- ne Deanuleagi ássiid, gávdná breavas maid guolástan­ bearráigeahčči 1912:s čálii eŋgelas lustabivdái. Suhk- ÁRBEVIROLAŠ MÁHTTU áibbas hilgojuvvon Deanu čázádaga hálddašeamis