Sámis / Sámen 30

Sámis 30/2019 11 tehta), eatnama mearkkašupmi ja dehálašvuohta, ja friddjavuohta vuolušteamis. Dán vuođul lean hábmen teoriija eamiálbmogiid iešmearrideamis, mii meroštallá dan vuođđoárvun, mainna viggat burgit buot válde­ gaskavuođaid: ii dušše stáhtain muhto maiddái válde­ gaskavuođaid servodaga siskkobealde numo sohkabe­ liid ja seksuála sojiid gaskkas. 2. Iešmearrideami váimmožis lea integritehta norbma­ Go viiddidit iešmearrideami meroštallama gáržžes riek­ tejurddašeamis, das šaddá kollektiiva vuođđoárvu, man vuolggasadjin lea integritehta (= čavddisvuođa, guosk­ katmeahttunvuođa) norbma. Vuohki mainna dutka­ muššii oassálastán olbmot hálle iešmearrideami birra čujuhii erenoamážit guovttilágan integritehtii: eatna­ miid ja individuála čavddisvuhtii ja guoskkatmeahttun­ vuhtii. Máŋgasiidda dát guokte beali gullaba oktii. Eatnama integritehta máksá ahte álbmoga árbevirolaš eatnamat bissot čavddisin, rihkkašmeahttumin ja juoh­ kasmeahttumin. Dát olli lea dávjá eamiálbmogiid poli­ tihkalaš ja kultuvrralaš viggamušaid ja eananrivttiid rah­ čama guovddáš ulbmil. Eatnama erenoamáš mávssolaš­ vuohta eamiálbmogiidda šaddá sin máilmmeáddejumis, man mielde olbmuin leat čiekŋalis sosiála ja vuoiŋŋalaš gaskavuohta sin árbevirolaš eatnamiiguin. Guovddáš árbevierut ja máhttu šaddet oktavuođas eatnamiin, mat dávjá leat dihto geatnegasvuođat eatnama, dan láhiid ja eallevaččaid buresbirgejumi fuolaheamis. Eanan šaddá oktasaš ja ovttatolbmo identitehta guovd­ dáš oassin vuorrováikkuhusas buot eallevaččaiguin. Dát fas boahtá bures oidnosii das, mo eamiálbmogiid gielat, ealáhusat, vierut ja sosiála vuogádagat leat čavga čadnon sin árbevierolaš eatnamiidda ja guovlluide. Dasa lassin olbmot čatnasit sin duovdagiidda namaideaset, sogaid, njálmmálaš árbevieruid ja vásáhusaid bokte. Máŋga oassálasti oaivvildedje, ahte sin oktiigullevaš­ vuohta eatnamiin addá sidjiide čiekŋalis geatnegasvuo­ đa dovddu suodjalit dan, lehkos dat ruvkkiid, vuovde­ čuollamiid, oljobohciid vuostálastimiin dahje eará há­ mis. Eatnamiid billisteapmi duššada sin gaskavuođa sin eatnamiin, mii fas goarida sin identitehtaid ovttatolm­ možin ja álbmogin. Individuála dahje ovttatolbmo integritehta máksá ahte olbmos leat dihto morála prinsihpat, maid mielde eal­ lit. Dat boahtá ovdan earret eará olbmo mearrediđolaš ja árjjálaš áŋgiruššamis muhtin ášši ovdii, mii su mielas ovddida álbmoga iešmearrideami. Nubbi bealli ovtta­ tolbmo integritehtas lea gorutlaš guoskkatmeahttun­ vuohta ja čavddisvuohta; nappo friddjavuohta buotlá­ gan veahkaválddis. Individuála integritehta máksá ah­ te juohke olbmos berre leat autonomiija ja iešmearri­ deapmi iežas eallima ja iežas goruda badjel. Dasa lassin ovttatolbmo integritehta sisttisdoallá servo­ daga ja servoša čavddisvuođa. Das leat maiddái čavga čanastagat eatnama integritehtii. Olmmoš veadjá bures ja lea oadjebas dalle go su lagasolbmot, servodat ja eat­ namat vedjet bures. Dávjá iešguđet bealit – individuá­ la, servodatlaš ja eatnamiid integritehta – bohtet ovdan oktanaga. Dat leat nappo sirretkeahtes oasit iešmear­ rideami vuođđoárvvus.