Sámis / Sámen 30

58 Sámis 30/2019 Lars Levi Læstadiusa gieresvuodavijsso JUSSI YLIKOSKI Diehti gus Lars Levi Læstadius (1800–1861) ietjas giellamáhtov anij aj dålusj gieresvuodavijsov suomagielas julevsámegiellaj jårggålittjat? Dát jagen 1842 dáhpáduváj, juo guokta jage åvddål gå suv Tåluts suptsasah Jubmela pirra ja almatji pirra almoduvvin. Diehtep Læstadius lij vuostasj guhti julevsámegielav tjállemgiellan anij ja iesj dav tjálij. Suv sámegielak tevsta ietján riek vuojŋŋalattja lidjin, valla akta sierralagasj tjuoldos gávnnu: Sån avtav suoma gieres­ vuodavijsov, dålusj álmmukvijsov sámegiellaj jårggålij. Dát jårggålibme ittjij goassak suv ájgen almoduvá, valla maŋebut dav libá guoradallam suoma sámegiela dutke Erkki Itkonen («Suomalaisen kansanrunon lapinnoksia 1800-luvun keskivaiheilta», Virittäjä , 1939) ja vuona báhppa ja dutke Kristian Nissen («Lars Levi Læstadius og hans samiske forfatterskap», Sameliv / Sámi ællin , 1956–1958). Jus boadálij muv irgge jali suomagiellaj Jos mun tuttuni tulisi l boares gieresvuodavijsso, man birra li diedo juo 1700-jagijs. Dát vijsso jali lávla nuorra niejda bágoj báhkka gieresvuoda birra giehttu, nåv gåktu moadda ietjá lávllaga. Ep diede gånnå ja goassa vijso l sjaddam, valla 1800-jagijn dat imálasj láhkáj oabloj. 1840-jagij álgon álgadij svenska ámmátålmåj ja giellaåhpadiddje Carl Gustaf Zetterquist (1816–1902) imálasj prosjevtav, ulmijn jårggålit vijsov nav moatte giellaj gå máhttelis. Zetterquist alvos edna jårggålimijt oattjoj, moadda tjuohte jårggålime væráldav miehtáj. Sån oattjoj aj jårggålimijt sámegielajda, ja ienemus dåbdos jårggåliddje lij moattebelak giellatjiehppe, Gárasavvuna girkkohærrá Lars Levi Læstadius. Erkki Itkonen ja Kristian Nissen libá gåvvidam dáv jårggålimprosjevta histåvråv snivábut, valla dálla sidáv beri vuosedit dálásj låhkkijda dán tjáppa vijso tjáppa jårggålimev, mij ij la goassak almoduvvam Sámeednamin jali udnásj julevsáme tjállemvuohkáj. Duodden dálásj tjállemvuohkáj vuojnnep Læstadiusa ietjas tjállemvuogev ja aj suomagielak álggotevstav. Juska l ihkap alvadahtte Læstadius la dákkir vijsov jårggålam suomagielas julevsámegiellaj, de guhti Åvdål heitav njaalga pjebmoit, aktan Herra tjårvepelit: Åudål ko mon qvuoibmam heitav, käv mon kiessek taabmam läv, talvek såjåtallam. Lars Levi Læstadius Kristian Nissena milte. Åvddål hæjtáv njálga biebmojt, Aktan Hærrá tjoarvvebielijt: Åvddål gå mån guojmám hæjtáv, Gev mån giessek dábmam lev, Dálvvek såjådallam.