Sámis 31

Sámis 31/2020 9 Okta oasseváldi čujuhii dasa, ahte sámedikkiid gaska­ vuohta ja bargojuohku gielddain ja daid autonomiija ektui ii leat albmaláhkai čielggaduvvon. Gielddain lea báikkálaš autonomiija ja dat barget ja mearridit, háld­ dašit ja ovddidit áššiid báikkálaš dásis. Sámi politihkalaš ásahusat leat measta dego dušše lasihuvvon vuogádaga ala, mii lea jo sajis: ”Olbmot beroštit eambbo mii dáhpáhuvvá gielddas, mo gielda lea geavahan ruđa, makkár skuvlafálal­ dagat leat, makkár dearvvašvuođa fálaldagat, mak­ kár valaštallanfálaldagat, makkár geainnut leat, leago hukset divrras vai ii, gosa don beasat orrut. ... Gielddat dikšot daid, ja várra dat maid sáme­ gielddat barget dáppe, dat ii gohčoduvvo sámi ieš­ mearrideapmin, dat gohčoduvvo dušše gieldda áš­ šin. Ja de boahtá ođđa systema, sámediggi, ja sis lea eanaš ráđđeaddi rolla, muhto dat ii oro leat albma­ láhkai čilgejuvvon makkár rolla lea sámedikkis fyl­ kagieldda, stáhta ja gieldda ektui. Dat lea šaddan dakkár ártegis institušuvdna, seamma lea Suomas ja Ruoŧas, dat lea vehá eahpečielggas.” Das čuovvu ahte muhtumiidda sámi iešmearrideapmi orru ”ekstra,” numo okta sámi journalista čuoččuhii: ”Dat leat várra máŋggas geat smihttet dan ah­ te dat lea ekstra, ja maid dainna; ahte jos lea iešmearrideapmi de guđe guvlui de. Makkár suorg­ gis dat sámi servodat háliida dan iešmearrideami? ... Dat lea min lihkku ahte Sápmi lea davviriikkain iige gosge eará sajis. Danne go dat buorre dilli daga­ ha dan ahte mii eat dárbbaš nu ollu beroštit jos mii eat hálit. Danin go min bursa gal lea seamma assái ja biebmoskábe lea seamma dievva.” Abstrakta doahpagiid ja politihkalaš retorihka sadjái sámeservodagas berrešii álggahit almmolaš ságastalla­ ma sámi iešmearrideami detaljjain, numo makkár hámi sámi iešmearrideapmi galggašii váldit? Makkár mearri­ danváldi ja auktoritehta das galggašii leat? Guđe dásis dat galggašii leat; báikkálaš, guovllu, našunála vai olles Sámi? Guđeláhkai válddi ja auktoritehta galggašii ord­ net servodaga dásis iešguđet servosiid dahje báikke­ gottiid siste ja gaskkas? Makkár ásahusaid dárbbašit ieš­ mearrideami ollašuhttimii? Galggašedjego muhtin ása­ husat leat báikkálaš dásis ja nuppit fas eará dásis? Guđe dási ja -hámát ásahusat sáhttet beaktilepmosit hálddašit iešguđet áššiid? Guđe dási ja -hámát ásahusat dohkke­ huvvojit ja adnojuvvojit eanemus árvvus ja legitiima sá­ meservodagas? Nappo guđelágan iešmearridanásahusat ožžot stuorámus doarjaga sámeservodagas? Gos bohtet resurssat iešmearrideapmái? • Iešmearrideami sisdoallu rievdá dan mielde, guđe arenas lea sáhka das. Vuohki mo sámedikkit ja sámepolitihkkárat hállet ieš­ mearrideamis dávjá rievdá oktavuođas nubbái. Álbmo­ giidgaskasaš arenain sámi iešmearridandiskursa čuov­ vu eamiálbmotpolitihkalaš vuođđoprinsihpaid ja -gái­ bádusaid: kollektiiva mearridanválddi ja eananvuoigat­ vuođaid. Našunála dásis sámi iešmearrideamis fas galgá geavahit olu láivvet sániid. Okta oassálasti lei čielggadan mo guokte maŋimuš Norgga sámediggepresideantta hállaba iešmearrideami birra válggaid áigge ja eandalitge dan, mo čilgeba ieš­ mearrideami váldoservodahkii: ”dáža servodahkii dus galgá leat hupmanmálle, ahte dat ii leat várálaš, ahte eat mii leat huksemin stáh