55 / 60
Saemeste saaman
SÁMIS
1/2013
55
Guessie
Jïjnjh daepieh hov dovletji saemien fïerhtenbeajjetje jie
liemisnie. Muvhtene gohtje
dåajmijes vuekie,
muvhtene
buerie daepieh, laahtjeres årrodh,
vuj aaj
sjeavods maah-
toe.
Minngemesem dagke gïeletsiehkiem guvvede, juk
tie njaalmeldh kultuvresne nov lea barre nimhtie ahte ij
leah ov man jïjnje tjaalaldihkie. Kultuvren njoelkedassh
mah eah leah tjaalasovveme, hov lea bieliem dagkari
nie maahtosne mij ij gåaredh lohkemen tjirrh åadtjodh.
Aktem jeatja bieliem lea ahte ij gåaredh gaajhkem rïek
te jarkoestidh ammesgïelese. Dihte dïejvese –
guessie –
hov lea dagkerem vuesiehtimmiem. Guektiengïerts vuj
gelliengïerts sisvege hov lea dan dïejvesasse. Guktie dam
aktem lea seamma goh daaroengïelesne –
g jest –
almet
je guhte guessine båata
;
mubpie lea
ammes
almetje, sae
mie vuj daaroe, jallh dagke almetjh mah eah vååjnoes,
mubpie aajmoste; jïh dellie aaj kraannas sïjteste gues
sieh – gosse bovtse båateme mubpien sïjten jïenehkasse
vuj gåatomelaantese. Maaje jïjnje gåarede tjaeledh dan
guessie-dïejvesen bïjre. Mohte gosse
guessie
tjaanga gåa
tan dellie lea aerpievuekien mietie ovmessie ”sjeavohth”
njoelkedassh, mah guktie galka guessiem dåastoehtidh,
dïervesjidh jïh
gåassoehtidh,
darhkan galka saemiej ide
jaalen mietie – dåejmijes vuekie –
gåassehks
årrodh.
Seamma laakan aaj njoelkedassh mah guktie guessie
galka dåemiedidh, aktem lea ahte ij galkh
guassadalledh
dan raajan ahte daejrehte gåetienalmetjh leah giefies,
juktie eah nuekie beapmoeh utnieh.
Gåassoehtidh jïh guassadalledh
Dennie teekstesne, vuj daehtie dialogeste daan tjaale
gen aalkovisnie, dellie varke vuepteste ahte gåetienal
metje, (ibie daejrieh mejtie nyjsenæjja vuj gaarmanæjja
juktie dle barre
gåassoehtæjjine
gohtjijibie, ) dïhte hov
raaktan straavedihks . Jalhts almetje mij lea båateme
govloe saemien båatsoekaarre, jïh dovne kraannas sïj
teste båata, dellie barre guessine gohtje, jïh eakan båa
rastehtieh gan. Gåassoehtæjja maaje gihtjie gubpede
guessie båata, mohte ij gihtjieh guhte lea, jïh guessie ij
jïjtsistie soptsesth. Åadtjoejibie barre daejredh ahte lea
gåassoehtæjjan noerhte-kraannaj sïjteguejmie, jïh daelie
edtja åarjese, viehkiehtidh sov (jïh gåetienalmetji aaj)
åarjel-kraannah.
Dellie gïdtjh vååjnoe goh dah guaktah eakan leah lïh
ke, ij slïekten, ij fuelhkien tjirrh. Rovnege badth, gosse
daajrah ahte daaj baeliej muvhth noerhtesaemieh dovne
vueptiestamme man lea gïerve gaavnedh göökte åarjel
saemieh mah eah utnieh sinsætnan fuelhkieveadtah –
juktie laahkoen vuj laatjoven tjirrh hov jïjnjemes aejkien
buektiehtibie goerehtidh naan laaketje veadtam. Jeatja
tjïelkestimmie dellie båata dovletji saemiej sosijaale öör
negistie. Dej beeli garresommes vuekie mubpiem bæs
vodh hov lij dam almetjem orrijidh laahkoestidh. Juk
tie golh dellie dejnie vuesiehtih ahte orrijamme dohte
almetje laahkojne ryöknedh, raaktan jaemehkine del
lie dutnjien sjædteme. Akte dïejvese mij dam buerkes
te jïh tjïerteste lea guektiengïerts baakoe (åtna göök
te joekehth sisvegh) –
ropmege
– , mij lea 1.; seamma
goh
moenesje,
vuj
jaemehke
, jïh 2.; naan (noere)
almet-
je mij ij leah dåajmijes; ij utnieh buerie daepieh
(v.g. åa
jaldehteme laahkoestidh). Laahtjeres årrodh hov lea
dellie voesteges jïh tjïelkemes vuekine mejnie dovlet
ji utniejin jeatja almetjem dåajmijeslaakan dïervesjidh.