13 / 60
Sámis
13/2013 13
Ätze mijen jocko lie Almen sis. Passe liekos tuun
Nabm. Quoiku-potus tuun Rijk. Schiadtus tuun
wilio naukoht Almesn / naui ai Ednamen aln.
Vaikko daid jorgalusaid vuođđun ii lean seamma suop
man, de liikka sáhttá oaidnit mot Tornæusa jorgalus lea
čuovvulan Andreæ jorgalusa. Nubbi ášši lea maiddái ah
te eai geavahuvvon dakkár bustávat mat livčče govvidan
sámi jietnadagaid. Dan sadjái leat geavahuvvon bustá
vat mat ledje ruoŧagielas ja leat geavahan máŋga bustáva
ovtta sámi jietnadahkii, omd.
schi
adtus (
š
addos).
Dán sullasaš čállinvuohki geavahuvvui maiddái
1700-logus ja Leem geavahii dakkár vuogi go ráh
kadii su sátnegirjji 1768 ja nu dagaiga maiddái Lin
dahl & Öhrling sudno sátnegirjjis 1780. Vuosttaš guh
te álggii hutkat iežá vuogi čállit sámi jietnadagaid leai
dánskalaš gielladutki Rasmus Rask guhte leai ođđasis
čielggadeame sámi giellaoahpa Leem giellaoahpa
vuođul. Ja dan oktavuođas bođiiga Nils Vibe Stockfleth
ja Hans Mortensen Kolpus (Čáhcesullos eret) Køben
hávdnii ovttasbargat Raskiin vihtta mánu. Dát ovttas
bargu šattai vuođđun ođđa čállinvuohkái sámegiela ji
etnadagaid hárrái. Rask geavahišgođii omd. dáid kon
sonánttaid;
đ , ŧ , ŋ ,
ja čálii sibilánttaid ja affrikáh
taid
s , c , ʒ
ja
s̄
, c̄
, ӡ̄
,
vaikko ieš ii duostan
vel geavahit
s̄
, c̄
, ӡ̄
,
iežás bargguin, muhto čálii
daid sadjái
s h , c h j a ӡ h .
Stockfleahta gal gea
vahii iežas giellaoahpas (1840) visot daid bustávaid ja
Friis čuovvulii Stockfleahta čállinvuogi ja dan rájes leat
davvisámi jietnadagaid váras geavahuvvon sierra bustá
vat, nu got otne nai ain čállojuvvojit.
Čállinvuogis ii vel Friis áiggige boahtán dásse
molsašupmi čielgasit ovdan, nu ahte visot erohusat
jietnadeami dáfus eai oidnon čállinvuogis, omd. erohus
oahppat
ja
soahpat
gaskkas, mat čállojuvvojit
oappat
ja
soappat
. Leai Konrad Nielsen gii vuosttas geardde hei
vehii čállinvuogi nu ahte dássemolsašupmi bođii ovdan
ja maiddái ahte čállinvuohki earuhii dakkár jietnada
Badjin Jens Andreas Friis. Konrad Nielsen ja Elen Olsen (Buolbmágis eret, govva lea 1899 rájes). Israel Ruong.
Vuollin Knut Bergsland Váljogas. Vuolliin olggešbealde Knut Bergsland, Israel Ruong ja Pertti Itkonen.