18 / 60
18
Sámis
13/2013
gos ođđa sátnegirji, mas leat sullii 15 000 sámi ohcan
sáni (Mikael Svonni:
Davvisámegiela-ruoŧagiela,
ruoŧagiela-davvisámegiela sátnegirji
). Dan sátnegirjái
leat maiddái váldojuvvonmielde sánit Ruoŧabeale suop
maniin, namalassii Čohkkirasa suopmanis, mat leat
sátnečoakkáldagain Uppsalas, nubbi lea Björn Collin
dera čoakkáldat (1928–32) ja nubbi lea K.B. Wiklun
da čoakkáldat (1914). Vuođđun dáidda čoakkáldagaide
lea leamaš K.B. Wiklunda julevsámi sátnegirji, mas leat
sullii 5 000 sáni.
Dáru-sámi sátnegirji (Stor norsk-samisk ord
bok), man vuođđun leai sámi-dáru sátnegirji (1995),
addojuvvui olggos 2000. Pekka Sammallahti ja Klaus
Petter Nickel leaba ráhkadan sámi-duiska sátnegirjji
(2006) ja maiddái duiska-sámi sátnegirjji (2008).
Alfabehta ortnet ja dásse
molsašupmi
Konrad Nielsena alfabehta ortnegis bođii
z
ja
ž
bustá
vaid c ja č maŋŋái, nu ahte alfabehta álgu leai
a/á b c č
z ž d
đ
…. Nielsenis ii lean ortnega dáfus erohus
a
ja
á
gaskkas. Dakkár alfabehta ortnet leai maid Olavi Kor
honena sátnegirjjis 1973. Go ođđa čállinvuohki bođii
geavahussii, de rievddai maid alfabehta ortnet, nu ahte
z
ja
ž
bohtet alfabehta loahpas ja ahte
a
ja
á
earuhuvvui,
ja alfabehta šattai dakkárin:
a á b c č d đ ….. s t ŧ u v z ž
, ja
dakkár ortnet leai Sammallahti sátnegirjjis 1989.
Konrad Nielsen leai vuosttas guhte ollásit sáh
tii čájehit davvisámegiela dássemolsašumi čállinvuogi
bokte. Okta deaŧalaš vuohki leai geavahit deattameark
ka, nu ahte sáhtii earuhit dakkár sániid go
beas’si
(nom)
ja
beassi
(gen), muhto deattamearka geavahuvvui su
čállinvuogi mielde maid eará dássemolsašumi dáhpáhu
saide. Sátnegirjjis boahtá álo ovdan dássemolsašupmi.
Jus lea guovttestávval substantiiva, de sáni maŋŋái
čállojuvvo geahnohis dási guovddáškonsonánta dah
je konsonánttat, omd.
čor’bma –rbm-,
ja jus lea njealje
stávval substantiiva, de čállojuvvojit sihke gievrras
ja geahnohis dási konsonánttat sáni maŋŋái, omd.
čuolâtak –kk- -g-
. Jus sánis ii leat dássemolsašupmi de
sáni maŋŋái lea čállojuvvon (uf.), omd.
čál’le
(uf.) Bára
his stávval sániide čállojuvvo sáni maŋŋái dat oassi mii
sojahettiin rievdá, omd.,
naitos –i’tus-
,
rikkos –k’kus-
.
Seamma vuohki geavahuvvo maiddái go lea kontrákta
sátni, omd.
olmai –l’bma-, sârves –r’vá-
.
Olavi Korhonen (1973) geavahii seamma vuogi
bárrastávval sániide, ja jus sánis ii lean dássemolsašupmi,
dalle ii čállán maidege sáni maŋŋái. Bárahis ja kontrák
ta sániide son čálii olles sojahanmáddaga, omd.
náitos
nái’tus-, rikkos rik’kus-
ja
ålmai ålbmá-, sarvis sar’vá-
.
Sammallahti (1989) ráhkadii iežas vuogádaga got
dássemolsašupmi galggai boahtit ovdan. Bárrastávval
sániide ii merken maidege jus dássemolsašupmi čuovui
dábálaš njuolggadusaid. Bárahis stávval ja kontrákta sá
niide merkii daid osiid mat sojahettiin rivdet, muhto ii
maidege eará. Svonni (1990, 2013) lea čuvvon seamma
vuogádaga go Korhonena sátnegirjjis leai. Go buohtas
tahttá Nielsena, Sammallahti ja Svonni vuogádagaid, de
bohtet erohusat ovdan tabeallas 1.