Sámis 13

21 / 60

Sámis 13/2013 21
guokte vuogi mo váikkuhit gielladillái. Hui olu áššiid
hárrái dat leat váikkuhan buori guvlui, muhto sáme­
gielat sápmelaš goittot ge sáhttá navdit ahte su giella­
dárbbut eai álo dáidde leamaš ovddimusas go gramma­
tihkat leat čállon ja sátnegirjjit dahkkon. Lingvisttaide
leamaš álo stuorra ánsu ja gudni ráhkadit čállinvugiid,
erenoamážit unnitlogugielaide. Dávjá vuolggahuv­vui
ge čállinvuogi bargu Biibbaljorgalemiin, mii lea lassi­
duođaštus dasa ahte miššuneren lei goit seamma dehálaš
go fuolla ordnet álbmogii čállingiela.
Sátnegirjjit galggašedje leat álbmoga oktasaš opmodat.
Giela ii oamas ii oktage dutki – dan dahket giela geava­
headdjit. Giella leamaš áiggiid čađa dehálaš identi­tehta-
markerejeaddji ja buoremus assimilerejead­dji. Assi­mila­
šuvnna-doahpaga hárrái mii leat oahppan smiehttat
mino­ritehta ja majoritehta gaskavuođaid, dábálaččat
dan láhkai ahte eanetlohku njamasta unnitlogu iežas
gillii ja kultuvrii. Ii álo dattege leamaš nu. Sámi kultuv­
ra maid lea assimileren earáid. Jurddašehket dušše buot
daid láddelaččaid geat leat sámáiduvvan maŋŋil go joh­
te Ruijai. Jus sámekultuvra ii leamaš nana kultuvra, de
dat ii livčče ceavzán nu guhká unnit­logu­dilis. Sáme­
kultuvra lei ge ekologalaččat buoremusat heivehuvvon
birget goavis ja garra dilálašvuođain davvin. Sámegiel­
la speadjalasttii dan heiveheami giella­riggodagain man
ain gávdnat sihke muohttaga, ealliid ja luondduváldda­
hallamiid hárrái. Muhto go sámi ealáhusat dál leat riev­
damin stuorát leavttuin go goassige ovdal, de dieht­
telasat min giella ge bákkus ferte nuppástuv­vat amas
báza­hallat. Dan dihtii ii leat šat seammá dárbu moatti
čuohte muohtadoahpagii go min birgenláhki ii leat šat
muohttagis ceavzima duohken, eat ge šat dárbbaš seam­
má dárkilis luonddu namahallamiid go ovdal dan dih­
tii go GPS čilge hui dárkilit sihke luonddu ja mo galgá
dádjadit dohko gosa lea mannamin.
Sátnegirjjit speadjalastet sániid lonohallama ge – mo
mii leat eará gielain luoikkahan sániid, muhto maiddá
mo eará gielat leat muhtun sániid mis váldán iežaset gil­
lii. Dál dáhpáhuvvá eanet go goassige ovdal ahte mii
luoik­kahat sániid ja olles dajaldagaid ja dadjanvugiid
eará gielain. Min idiomat, cieggan dadjanvuogit, leat
jávka­goahtán. Dan sadjái jorgaluvvojit erenoamážit
dáro­­giel dajaldagat sámegillii, dego beakkán "beaivelot­
tit čoavjjis", mas sámegielas ii leamaš ovdal dien sullasaš
24
s
ár
iid
det
hal-
− Ja
addet
hte fas
tadedje
d. Muh-
id ahte ii
nuppi sii-
is, dalle sii
a. Ja jos leat
t luksa badjel
i, de
ra dálkkit
de eai oaččo ealuid
ea nu arvi ja muohtti,
sat. Ja go lea čoaskkis,
u ahte eai sojat ge. Ja
ikadit dakka goađi alde
ja dahkat hui stuora dola ja das goikadit. Ja daid
biktasiid mat leat alde dain olbmuin geat leat
meahcis leamaš ‒ dain leat njuoskan biktasat
nu visot jura liikki rádjái. Ja sii leat dalle gal-
bmon nai nu sakka ahte leat juolggit bohtanan
ja eai báljo sojat ge. ‒ Ja jos meahccái šaddá ijas,
ii ge oaččo dola, de gal galbmo jámas.Gal dat lea dáhpáhuvvan nu nai, ahte gal-
bmon lea jámas boazoreainnár čakčageasis, go
leai hui arvi vuohččan ja de njuoskkai jur čađa,
ja eai sus lean nu buorit biktasat ge. Ja de álggii
muohttit ja šattai nu čoaskkis ahte galbmoje su
biktasat, mat ledje njuoskan. Ja go su biktasat
ledje galbmon nu ahte eai sojadan ge, de son
náđui muhtun geađgegurrii. Ja eai sus lean do-
lat, ja de son galbmui jámas.Ja go johttámuš dál lea nu áddjái, ahte eai
beasa mátkái, de šaddá ain čoaskáseabbu ilbmi
ja seavdnjadeapput šaddet ijat.Ja de lea ihkku hui seavdnjat, nu seavdnjat
ahte ii oainne ii oktage geađggi ii ge bohccuid,
muhto dušše gullá bielluid ja misiid ruovgama.
Ja de dalle lávejit láhppit soames oasi ealus. Ja
go dat láhppon bohccot besset vuvddiide, de lea
b há gávdnat. Ja jos leat davvebiekkat, de leat
mearariikkas hui garra dálkkit, ja l
lde leat fas
fierttut d lle.D kkár garra dálkin, go arvá ja šlahttá, [de]
gođiid alde njusket loavdagat. Ja dakkár dálkki
eai jeage loavdagat ge, ja de njusket visot gávn-
nit siste nai goađis. Ja go firtesta, de álget goika-
dallat loavdagiid ja muhtumat vulget ohcat daid
láhppon bohccuid. Ja go lea firten, de lea boazu
mit be
Ja go dál leat viimmat beassan
johttát
Ja go dál leat viimmat beassan johttát, de l
johttán dakkár, ahte herggiid ala biddjoj
visot mii lea, ja mánát nai, unnibut ja st
ja de sii johtet ráidduiguin, ja eallu lea
lahka. Ja go leat maŋŋit geargan jo
šaddá seavdnjat ovdal go ollejit luoita
ja de lea hui váralaš. Dalle šaddet h
árggit ja de álget ruohtadit – ja no
dit eret herggiid alde ja boatkana
gaskat – ja ruhttet meahccái. Ja s
oainne gosa hearggit mannet – ja
git fertejit mannat. Ja mánát rav
eret herggiid alde, ja hearggit r
máná ja duolmmastit nai mu
goase mánná sorbmana. Ja d
dainna, mii lea velá sin gieđ
deaivat geinnodaga.Ja go dál ollejedje dan
vuosttaš beaivvi johtit, de
le leat sii váiban, ja beaivi
lea hoahppu dahkat gođ
da, dalle álget juo ijat g
ket gođiid nu hoahpus
Muhtumat dahket gođi
muoraid − das lea velá
25
i
-
a-
aid
azu
Ja go d
johttán dakkár, ah
visot mii lea, ja mánát nai, un
ja de sii johtet ráidduiguin, ja eallu lea
lahka. Ja go leat maŋŋit geargan johttát, de
šaddá seavdnjat ovdal go ollejit luoitalanbáikái,
ja de lea hui váralaš. Dalle šaddet hearggit nu
árggit ja de álget ruohtadit – ja noađit ravgga-
dit eret herggiid alde ja boatkanaddet lávžžit
gaskat – ja ruhttet meahccái. Ja seavdnjadin ii
oainne gosa hearggit mannet – ja de dat hearg-
git fertejit mannat. Ja mánát ravggadit maiddá
eret herggiid alde, ja hearggit ruohtadit badjel
máná ja duolmmastit nai muhtumin, nu ahte
goase mánná sorbmana. Ja de fertejit mannat
dainna, mii lea velá sin gieđas. Ja de lea bahá
deaivat geinnodaga.Ja go dál ollejedje dan báikái, gosa lávejit
vuosttaš beaivvi johtit, de sii luoitalit. Ja dal-
le leat sii váiban, ja beaivi lea juo nohkan. Dál
lea hoahppu dahkat gođiid ovdal go sevnnjo-
da, dalle álget juo ijat gemodit. Ja sii dál dah-
ket gođiid nu hoahpus go veaháš ge háhppehit.
Muhtumat dahket gođiid ja muhtumat čuhppet
muoraid − das lea velá soahkemuorra.
ja buktet e
reainnidit ihkku. Ja go
de lea nu seavdnjat, ahte ii oain
ovdii ge! Muhtumin vázzá geađggi vuostá
muhtumin jávrái ja jeaggái ja muoraid vuostá,
ja bohccuid ii maiddá oainne muhto beare gul-
lá. Ja dat galgá vázzit beare olggumus bohccuid
olggobeale. Ja dat galgá vázzit álohe olles ija ja ii
[galgga] luoitit beatnaga ogohallat. Beana bot-
ke ealu máŋgga binnái, ja de álgá boazu mannat
bahábut, go beana ogohallá garrasit.Ja go lea iđit šaddan, de vuojeha son
goađelusa. Muhto ii dalle leat velá guhkki
idja. Ja go lea iđit šaddan, de lea vuošttaš bar-
gu vuolgit ohcat daid herggiid, mat leat man
nan nođiiguin – ja go ii lean muohta, de ii le
gávdnanášši buorre. Ja go sii manne dan bái
gos herggit besse, de sii vulge dohko, gop
sii dihte mannan. Ja go sii vulge, de sii gá
ovttaid nođiid, muhto nuppit noađit velá Ja manin lea dárbu sirdit
sámi sátnegirjjiid nehttii