40 / 68
40
Sámis
14/2013
Aage Solbakk
Margrehttá
– sámiid vajálduvvan bassiolmmoš
nahii ahte Margrehtás várra ledje ipmillaš sárdnun
attáldagat. Vai ii dárbbašan veaháš ge eahpidit, de son
sáddii Margrehtá muŋkkaid lusa Vadsteana kloastarii.
Sii han sáhtášedje duođaštit Margrehtá attáldagaid.
Vadstena muŋkkat válde bures vuostá Magrehtá.
Sii dihte ahte earkebisma ii luohttán sutnje, ja giđ
đat 1389 danne sáddejedje su dronnet Margreta
(1353–1412) lusa oažžut su doarjaga áššái. Dronnet
Margreta biebmoeadni lei bassi Birgitta nieida gii lei
bajásšaddan Vadstena kloastara birrasis. Dál lei dron
net aiddo vuoitán su gilvaleaddjiid vuostá, ja Malmø
gávpogis smiehtadii mo son galggai stivret Norgga/
Ruoŧa riikka.
Dronnet luhtte
Searalaš ja barggánis dronnet válddii bures vuostá
Margrehtá. Son oaččui Lund earkebismma čállit guh
kes breava sápmelaččaide. Breavastis son álggaha
Háliidii leat sámiid miššonearan
1380-logu loahpageahčen Margrehttá, gii gohčo
duvvui kristtalaš sápmelažžan, dagahii oaivebákčasa
Uppsála earkebismii. Margrehtás ledje vuoiŋŋalaš
attáldagat maid son oaivvildii lei ožžon Ipmilis.
Dál son háliidii earkebismma doarjaga ja veahki
miššoneret báhkinlaš sámiid gaskkas.
Lei diet áigi go ledje "vuoiŋŋalaš" soađit ee. mongo
laid, ruoššaid ja durkalaččaid vuostá. Muhto sámiid
gaskkas gal lei leamaš miššoneren hui sahtedohko.
Uppsála báhpat eai orron luohttimin Margrehttái, geas
mahkáš ledje erenoamáš, vuoiŋŋalaš návccat ja gii
hálddašii oaidnemeahttun máilmmi. Ledje gal diek
kár ovddolaš ja oaidnemeahttun vuoiŋŋat áigeguov
dilat. Eurohpás lei badjánan ballu nissoniidda geain
mahkáš lei dáidu hálddašit oaidnemeahttumiid. Nis
sonat geain ledje dákkár attáldagat, suorggahedje
njunušeiseválddiid. Daid doarridišgohte.
Sáddejuvvui kloastarii
Margrehttá oaččui uhccán doarjaga báhpain, ja nu
livččii sáhttán jávkat historjjálaš seavdnjadassii. Muh
to son ii vuollánan. Son oaččui oktavuođa bismmain
gean namma lei Tord. Tord gulai daid searvái gii ávvira
anii Vadstena Birgittas, gii lei dahkkon bassiolmmožin
danne go sus ledje vuoiŋŋalaš attáldagat. Tord gávn