32 / 60
32
Sámis
13/2013
ESSEIJA Harald Gaski, viiddiduvvon esseijan NRK-Sápmi koseriija vuođul 7.1. 2013
Buorre eallin
ja dan dutkan
L
ehpet go gullan muitalusa indiána birra gii čoh
kái jávregáttis ja oakkui, go de boahtá entrepre
neavrrálaš vilges almmái suinna háleštit. Vilges
almmái dieđus vierustis mielde jearrá indiánas:
– Na, maid dal don? Indiána geahččá apmasit vilges al
bmái ja imašta ahte ii bat oainne maid son lea, de vásti
da oanehaččat:
– Oaggumin.
– Na, dan mun gal oainnán, muhto lea go dat rivttes
áigegeavaheapmi dus?
Indiána ii vástit dasa maidige, dušše vuorddaša ahte
galggašii guolli dohppet ja vilges almmái jávkkodit. Vil
ges almmái joatká:
– Dus galggašii vanas, de beasašit fávlelii. Doppe sihk
karit lea eanet guolli.
– In mun dárbbaš nu olu guliid, indiána vástida.
– Muhto jus fidnet olu guliid, de sáhtat vuovdit daid
maid ieš it dárbbaš, ja de sáhtat oastit stuorát fatnasa,
vai bivddát vel buorebut.
– Muhto dalle han in astta šat čohkkát dás, bivddašit ja
smiehtadit, indiána láhttesta.
– Na, dalle dušše bálkáhat earáid bivdit du ovddas dan
botta. Dalle leat ordnen earáide ge bargosajiid, de sáhtat
buriin oamedovdduin dás čohkohallat.
Ii indiána diehtán ahte sus livččii moktige galgan leat
fuones oamedovdu dan dihtii go čohkkái jávregáttis
ja bivddašii, ii ge ahte lei su geatnegasvuohta ráhkadit
earáide bargosajiid. Ii han sus alddes ge lean bargu, eará
go birget beaivvis nubbái. Ii ge son ádden vilges albmá
logihka das ge ahte manin son galggai nu olu joavde
lasaid rahččat dušše dan dihtii ahte beasašii bargat dan
seammá maid jo muđui ge hálidii dahkat.
In áiggo maidige čiekŋalis analysaid evttohallagoahtit
muitalussii, muhto vásáhusa sáhttá atnit kulturerohu
said ja goappatlágan eallinoainnuid govvádussan. Vil
ges olmmoš lea nu báidnon lutheralaš-protestanttalaš
bargomorálii ahte easkka sáhttá vuoiŋŋastit go dieh
tá ahte son tine bures vai sáhttá birget bures. Indiá
na gis diktá luonddu mearridit. Dieđán bures ahte dát
leat stereotipiijat álbmogiid birra, muhto muitalusa lea
vejolaš geavahit jearrat mii duođaid lea Buorre eallin?
Visot iskamat han čájehit ahte álgoálbmogat eai veaje
bures, min birgejupmi lea heittot, gaskamearálaš eallin
ahki vuollin, tienas lea fuotni ja sosiála váttisvuođat leat
eatnat. Dákkár guorahallamat leat dehálaččat, in mun
vuostálastte daid, muhto arvvan dattege jearralit ahte
makkár mihttomeriid ja eavttuid ektui leat dat iskamat
dahkkon. Gean meroštallan lea vuođđun dasa ahte mii
adnojuvvo Buorre eallimin?
Jearan ee. dan dihtii go 2012-geasi ledjen mun stuor
ra riikkaidgaskasaš konferánssas Aotearoas, mas okta
fáddá lei juste
Buorre eallin –Well-being.
Okta Jaskesábi
sullo álgoálbmot dutki jorgalii olles gažaldaga vulosoiv
viid logaldagastis. Son jearai mo livččii jus bijašii gova